Έρευνες
Ακούγιου: Η “ρωσική κυριαρχία” στο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας, ο φόβος του ΝΑΤΟ για την Rosatom και η “κραυγαλέα” εξαίρεση από τις κυρώσεις
Η πολυπλόκαμη δραστηριότητα της ρωσικής εταιρείας, οι αποφάσεις για τον σταθμό στο Ακούγιου και οι “πυρηνικές” συναλλαγές με τις ΗΠΑ και ευρωπαϊκά κράτη.
Του Χάρη Καρανίκα
Στις αρχές Μαΐου, ο Βλαντιμίρ Πούτιν διέταξε τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις να προβούν σε ασκήσεις τακτικών πυρηνικών όπλων, ως αντίδραση σε αυτό που αποκάλεσε “απειλές” από τη Δύση.
“Κατά τη διάρκεια των ασκήσεων θα πραγματοποιηθεί μια σειρά ενεργειών για την προετοιμασία και χρήση μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων”, ανακοίνωσε το ρωσικό υπουργείο Άμυνας.
Οι απειλές Πούτιν περί χρήσης πυρηνικών είχαν επαναληφθεί τον Ιούλιο του 2023. Τότε, ενόψει της κατάληψης του πυρηνικού σταθμού ενέργειας Ζαπορίζια (ZNPP) και των δηλώσεων του Ρώσου Προέδρου ότι θα χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία, πολιτικοί και οργανώσεις προέτρεπαν τους δυτικούς ηγέτες να αναλάβουν δράση.
Μία από αυτές θα ήταν και η λήψη κυρώσεων κατά ρωσικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των πυρηνικών - με την μεγαλύτερη και ισχυρότερη από αυτές να είναι η Rosatom. Στην εν λόγω εταιρεία, που απασχολεί περίπου 300.000 εργαζομένους, υπάρχουν οι εξής βασικοί τομείς:
- πυρηνικά όπλα,
- πυρηνικά καύσιμα,
- εξορυκτικές δραστηριότητες,
- μηχανολογία,
- ηλεκτροπαραγωγή,
- διαχείριση ξένων έργων,
- εμπόριο πυρηνικού εξοπλισμού.
Δεν είναι τυχαίο ότι από την αρχή του πολέμου, η Ουκρανία ζητούσε να συμπεριληφθεί η Rosatom και οι θυγατρικές της εταιρείες στις λίστες κυρώσεων των δυτικών χωρών. Όμως, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ακόμα - τουλάχιστον όχι στο βαθμό που θα υπήρχε αποτέλεσμα, αφού μόλις 20 από τις 400 θυγατρικές της Rosatom τελούν υπό καθεστώς κυρώσεων.
Δύο από τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις που αφορούν τη “γειτονιά” μας, ήταν στα μέσα Απριλίου όταν η Rosatom άρχισε να θέτει σε λειτουργία τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας στο Ακούγιου, στα παράλια της Μερσίνης, στη Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα προχωρούν οι συνομιλίες και για την κατασκευή δεύτερου πυρηνικού σταθμού στη Σινώπη, στη Μαύρη Θάλασσα.
Η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού στο Ακούγιου ξεκίνησε το 2018, ωστόσο η ρωσοτουρκική συνεργασία στον τομέα των πυρηνικών ξεκινά πολύ νωρίτερα, από το 2010, όταν η Ρωσία και η Τουρκία υπέγραψαν μια διακυβερνητική συμφωνία που έδινε το πράσινο φως στην Rosatom για την κατασκευή και τη διαχείριση πυρηνικού σταθμού. Η Rosatom, ως ιδιοκτήτρια, θα διατηρούσε το 51% των μετοχών του σταθμού, κάτι που διευκρινιζόταν στην αρχική συμφωνία. Επιπλέον, με τη ρωσική ανάληψη χρηματοδότησης, κατασκευής, συντήρησης και λειτουργίας του έργου, συμφωνήθηκε περαιτέρω μεταξύ των μερών ότι ο πυρηνικός σταθμός θα περιλαμβάνει τέσσερις αντιδραστήρες και θα έχει συνολική εγκατεστημένη ισχύ ικανή να καλύψει περίπου το 10% των αναγκών της Τουρκίας σε ηλεκτρικό ρεύμα.
Στη συγκεκριμένη συνεργασία, η Rosatom εφάρμοσε για πρώτη φορά ένα μοντέλο κατασκευής-ιδιοκτησίας-λειτουργίας, το οποίο της δίνει το δικαίωμα να παραμείνει ο πλειοψηφικός ιδιοκτήτης του συγκροτήματος των 4 αντιδραστήρων με εγγυημένη τιμή στις πωλήσεις ηλεκτρικής ενέργειας. Το μοντέλο αυτό ήταν από τη μία ήταν ελκυστικό για την Τουρκία, επειδή η Rosatom έφερε όλους τους κινδύνους στα οικονομικά, την κατασκευή και τη λειτουργία, από την άλλη όμως φέρεται να έχει προκαλέσει ιδιαίτερο προβληματισμό σε μέλη του ΝΑΤΟ επειδή, παρόλο που η Τουρκία διατηρεί τα ρυθμιστικά δικαιώματα, η Ρωσία θα διαχειρίζεται τον πυρηνικό σταθμό και θα έχει το δικαίωμα να παρέχει φυσική ασφάλεια στις εγκαταστάσεις.
Τον τελευταίο χρόνο οι ΗΠΑ δείχνουν να έχουν εντατικοποιήσει τις προσπάθειές τους να ασκήσουν πίεση στις θυγατρικές της Rosatom, χωρίς όμως επί της ουσίας να επηρεάζονται ιδιαίτερα οι διεθνείς δραστηριότητες του ομίλου, κυρίως λόγω των ευαίσθητων ισορροπιών που πρέπει να διατηρηθούν στον εφοδιασμό των πυρηνικών καυσίμων αλλά και του εξοπλισμού - τομείς όπου η Rosatom κατέχει ιδιαίτερα μεγάλο κομμάτι της παγκόσμιας “πίτας”. Συγκεκριμένα, τον Φεβρουάριο επιβλήθηκαν αμερικανικές κυρώσεις σε επτά θυγατρικές της: μία που δραστηριοποιείται στην Αρκτική, μία στην καινοτομία, ένα ινστιτούτο έρευνας που σχεδιάζει (και) πυρηνικά όπλα, την εταιρεία που διαχειρίζεται τον ουκρανικό πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, δύο κατασκευαστικές που συμμετέχεουν στην ανάπτυξη πυρηνικών σταθμών εκτός Ρωσίας, και ένα ακόμα κέντρο έρευνών που αναπτύσει λέιζερ και πειραματίζεται με την ελεγχόμενη θερμοπυρηνική σύντηξη.
Τον Ιούλιο του 2023, με τις δηλώσεις των Ρώσων για χρήση τακτικών πυρηνικών στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει κυρώσεις σε άλλες δύο θυγατρικές της Rosatom (μία που ασχολείται με συστήματα πρόωσης και μία που παράγει ηλεκτρονικά εξαρτήματα), ενώ τον Μάιο του 2023 σε ακόμα μία που δραστηριοποιείται σε υποθαλάσσιες εξορύξεις. Άλλες δύο θυγατρικές είχαν δεχθεί αμερικανικές κυρώσεις τον Απρίλιο του 2023 - μία στον τομέα της άμυνας και μία επενδυτική για το χαρτοφυλάκιο των πυρηνικών σταθμών εκτός Ρωσίας. Στις κυρώσεις κατά των εταιρειών της Rosatom, σε καμία περίπτωση δεν συμπεριλαμβανόταν η κατασκευάστρια θυγατρική του πυρηνικού σταθμού στο Ακούγιου.
Ήταν 2013, όταν η Atomstroyexport (ASE), κατασκευαστική εταιρεία πυρηνικών σταθμών του ομίλου της Rosatom, υπέγραψε σύμβαση προετοιμασίας του επιλεγμένου χώρου στο Ακούγιου με τουρκική κατασκευαστική εταιρεία. Η σύμβαση περιλάμβανε κυρίως εργασίες εκσκαφής. Δύο χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2015, πραγματοποιήθηκε η επίσημη τελετή εγκαινίων στο Ακούγιου, σηματοδοτώντας την έναρξη του κύριου έργου κατασκευής των πυρηνικών μονάδων. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, οι εργασίες “πάγωσαν” προσωρινά, λόγω των τεταμένων σχέσεων μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας εξαιτίας της ρίψης ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφος από τον τουρκικό στρατό. Τρία χρόνια αργότερα οι εργασίες συνεχίστηκαν με την Rosatom και την ASE να ξεκινούν την ανάπτυξη των βασικών τμημάτων τον Μάρτιο του 2018. Βάσει του χρονοδιαγράμματος, η πρώτη από τις τέσσερις μονάδες του πυρηνικού σταθμού θα έπρεπε να παραδοθεί και να λειτουργεί πλήρως το 2023, ενώ οι υπόλοιπες να ολοκληρωθούν μέχρι το 2025. Ωστόσο, οι καθυστερήσεις λόγω του πολέμου μετατόπισαν την έναρξη της λειτουργίας του πρώτου αντιδραστήρα τον Απρίλιο του 2024.
Η ASE είχε βρεθεί στο παρελθόν στο στόχαστρο των αμερικανικών υπηρεσιών. Από έγγραφα της διαρροής FinCEN Files, του Δικτύου Δίωξης Οικονομικών Εγκλημάτων του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, προκύπτει ότι ήδη από το 2013 οι αμερικανικές Αρχές έχουν δεχθεί στοιχεία για ύποπτες συναλλαγές της ASE. Ο λόγος που χτύπησε το καμπανάκι των εποπτών των τραπεζικών συναλλαγών ήταν η πληροφόρηση πως συμμετείχε στην κατασκευή ιρανικού πυρηνικού σταθμού. Όπως φαίνεται στα έγγραφα, μέσω μίας τράπεζας σε διάστημα δέκα χρόνων η ASE πραγματοποίησε ύποπτες συναλλαγές ύψους 1,39 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με το 70% αυτών να λαμβάνει χώρα με άλλες θυγατρικές εντός του ομίλου της Rosatom. Κάποιες από τις υπόλοιπες συναλλαγές ήταν με εταιρείες που εμφάνιζαν να έχουν κάποιου είδους σχέση με τον ενεργειακό τομέα, ωστόσο υπήρχαν και περιπτώσεις εμβασμάτων στις οποίες δεν υπήρχε απολύτως κανένα στοιχείο ότι έχουν πραγματική δραστηριότητα, γεγονός που ήγειρε ακόμα περισσότερες υποψίες για τις δοσοληψίες της.
Μία από αυτές τις περιπτώσεις ήταν με εταιρεία-κέλυφος, την οποία εντοπίσαμε στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους και είχε τραπεζικούς λογαριασμούς στην Κύπρο, απ’ όπου και εστάλησαν εμβάσματα. Άλλη περίπτωση ήταν στις Νήσους Κέιμαν. Οι περισσότερες από τις offshore εταιρείες που δεν είχαν εμφανή σχέση με τα ενεργειακά και εμφάνιζαν συναλλαγές με τη θυγατρική της Rosatom που ανέλαβε την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού στο Ακούγιου, έχουν σήμερα διαγραφεί από τα εταιρικά μητρώα - στην περίπτωση αυτής με τους λογαριασμούς σε τράπεζα στην Κύπρο την εκκαθάριση και διαγραφή της ανέλαβε εξειδικευμένο κυπριακό συμβουλευτικό γραφείο που παρέχει υπηρεσίες εταιρικής εκπροσώπησης.
Αποτέλεσμα της χαρακτηρισμένης ως “ύποπτης” δραστηριότητας της ASE ήταν να ξεκινήσει το μπλοκάρισμα κάποιων συναλλαγών της από διεθνείς τράπεζες, δεδομένων των σχέσεων της εταιρείας με το Ιράν. Παρόμοιο “μπλόκο” δεν φαίνεται να μπήκε σε κάποια πιο πρόσφατα εμβάσματα για την κατασκευή μονάδας αντιδραστήρα στο Ακούγιου.
Σύμφωνα με το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg, εντός του Ιουλίου 2022 -ενώ δηλαδή είχαν ήδη ληφθεί κυρώσεις από την Δύση εναντίον της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία- οι Ρώσοι ιδιοκτήτες του πυρηνικού σταθμού έστειλαν 5 δισεκατομμύρια δολάρια στην κατασκευάστρια κοινοπραξία και αναμένονταν η αποστολή άλλων δύο εμβασμάτων παρόμοιου επιπέδου εντός των επόμενων εβδομάδων.
Σύμφωνα με αναλυτές, οι δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας έχουν αποτύχει μέχρι στιγμής να περιορίσουν αποτελεσματικά την ικανότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν να διεξάγει τον πόλεμό εναντίον της Ουκρανίας. Μεγάλο μέρος της αδυναμίας του καθεστώτος κυρώσεων επικεντρώνεται στον ενεργειακό τομέα, μέρος του οποίου είναι και το δίκτυο εταιρειών της Rosatom, η οποία συνεχίζει να επεκτείνει την εμβέλειά της παρά τον συνεχιζόμενο πόλεμο. Οι αμερικανικοί φορείς εκμετάλλευσης πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής αγοράζουν περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια πυρηνικό καύσιμο από τη Rosatom ετησίως - ή περίπου το 20% της ζήτησης των ΗΠΑ για εμπλουτισμένο ουράνιο. Αυτός ο αριθμός πιθανότατα θα ήταν ακόμη υψηλότερος, αν δεν υπήρχε ένα ανώτατο όριο στις εισαγωγές ουρανίου των ΗΠΑ από τη Ρωσία, το οποίο επιβλήθηκε το 2020.
Πολλοί σύμμαχοι των ΗΠΑ επίσης βασίζονται στα ρωσικά πυρηνικά καύσιμα. Ακριβώς λόγω αυτής της συνεχιζόμενης εξάρτησης, η Rosatom έχει μέχρι στιγμής επί της ουσίας εξαιρεθεί από τις κυρώσεις. Το 2022, η Rosatom και οι θυγατρικές της αντιπροσώπευαν σε μεγέθη το 16,9% του φυσικού ουρανίου της Ευρώπης, το 22,35% των υπηρεσιών μετατροπής πυρηνικών καυσίμων και το 30% των υπηρεσιών εμπλουτισμού ουρανίου στην ΕΕ. Από τους 100 αντιδραστήρες που χρησιμοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 18 αντιδραστήρες που βρίσκονται σε πέντε κράτη μέλη είναι ρωσικού ή σοβιετικού σχεδιασμού και επίσης εξαρτώνται σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό από τη Rosatom.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι εντός της πρώτης εβδομάδας της εισβολής στην Ουκρανία, με τον εναέριο χώρο της ΕΕ κλειστό για τις ρωσικές αεροπορικές εταιρείες, μια ρωσική αεροπορική εταιρεία εμπορευμάτων εξαιρέθηκε από την απαγόρευση, έτσι ώστε να παραδώσει πυρηνικά καύσιμα για αντιδραστήρες της Σλοβακίας. Παρά τις αντιδράσεις κρατών μελών, ένα μήνα αργότερα δόθηκε άδεια σε άλλη ρωσική αεροπορική εταιρεία εμπορευμάτων να παραδώσει καύσιμα για τους αντιδραστήρες της Ουγγαρίας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι όταν η ΕΕ ενέκρινε το 13ο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας, στις 23 Φεβρουαρίου 2024, ούτε τα πυρηνικά καύσιμα ούτε η Rosatom περιλαμβάνονταν στη λίστα.
Εκτός όμως από τον ουσιαστικό ρόλο της στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας των ΗΠΑ και της Ευρώπης, η Rosatom διαθέτει ένα τεράστιο χαρτοφυλάκιο μικρών και μεγάλων πρότζεκτ πυρηνικής ενέργειας σε όλο τον κόσμο. Μόνο μέσα στο 2023 υπέγραψε 20 νέες συμφωνίες και μνημόνια συνεργασίας, ενώ συμμετέχει επί του παρόντος σχεδόν στα μισά από τα 53 έργα πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που πραγματοποιούνται παγκοσμίως. Τα μεγαλύτερα από αυτά είναι στην Αίγυπτο, αξίας 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων, και αμέσως μετά στο Ακούγιου, αξίας 20 δισεκατομμυρίων, που αρχίζει να παράγει ενέργεια φέτος.
Δεν είναι όμως μόνο τα πυρηνικά. Τον Ιανουάριο του 2023, η Washington Post δημοσίευσε πληροφορίες των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών που ανέφεραν λεπτομέρειες για τη συμμετοχή της Rosatom στον εφοδιασμό της ρωσικής στρατιωτικής βιομηχανίας με εξαρτήματα, εξοπλισμό και πρώτες ύλες, όπως οξείδιο αλουμινίου για καύσιμα πυραύλων, μπαταρίες ιόντων λιθίου για άρματα μάχης και συστήματα αεράμυνας. και τεχνολογίες τρισδιάστατης εκτύπωσης. Αυτές οι δραστηριότητες συνδέονταν ευθέως με την παραγωγή όπλων και επέτρεπαν στη Ρωσία να αναπτύξει, για παράδειγμα, μικροτσίπ και άλλα ηλεκτρονικά εξαρτήματα για πυραύλους, αεροσκάφη, επικοινωνίες πεδίου και άλλου είδους εξοπλισμό.
Καλαμάτα: “Κωσταλέξι” με 29χρονη να ζει σε κλουβιά μέσα στο σπίτι της (εικόνες)
Ευρωεκλογές - Μπαλέρμπας: Σε άλλα εκλογικά τμήματα θα ψηφίσουν πολλοί ψηφοφόροι (βίντεο)
Σύζυγος Γιώργου Καραϊβάζ: Νιώθω μούδιασμα, αλλά όχι μένος για τους δολοφόνους του (βίντεο)
ΑΠΘ - Primavera: Επιχείρηση εκκένωσης της κατάληψης (εικόνες)
